همه ما با گذشت زمان دچار پیری میشویم، اما پیری زودرس زمانی اتفاق میافتد که این فرآیند سریعتر از حد طبیعی رخ دهد. این نوع پیری عمدتاً به دلیل عوامل محیطی و سبک زندگی ایجاد میشود. رایجترین نشانههای پیری زودرس در پوست ظاهر میشوند؛ از جمله چروک، لکههای پیری، خشکی پوست یا کاهش خاصیت کشسانی و شادابی آن. پیروی از عادات سالم در سبک زندگی میتواند در توقف یا جلوگیری از پیری زودرس و پیشرفت آن مؤثر باشد.
نشانههای پیری زودرس چیست؟
با گذر زمان، بدن ما بهطور طبیعی دچار پیری میشود. پیری زودرس به حالتی اطلاق میشود که تأثیرات معمول افزایش سن، زودتر از حد انتظار ظاهر میگردند؛ یعنی بدن شما مسنتر از سن واقعیتان بهنظر میرسد.
رایجترین نشانههای پیری زودرس شامل موارد زیر است:
- تغییرات پوستی مانند چروک، لکههای پیری، خشکی، کاهش تون پوست (شادابی و یکنواختی رنگ)، هایپرپیگمانتاسیون در ناحیه قفسه سینه و افتادگی پوست
- ریزش مو یا خاکستری شدن زودهنگام موها
- لاغری صورت (گونههای فرو رفته)
علت پیری زودرس چیست؟
در اغلب موارد، عوامل قابل کنترل و قابل پیشگیری باعث پیری زودرس میشوند؛ این فرآیند پیری بیرونی (extrinsic aging) نام دارد. بیشتر نشانههای پیری زودرس، ابتدا در پوست نمایان میشوند. با اینکه تغییرات پوستی بخشی طبیعی از افزایش سن هستند، اگر این تغییرات زودتر از موعد رخ دهند، اغلب ریشه در عوامل محیطی یا سبک زندگی ناسالم دارند.
یکی از مهمترین علل پیری زودرس، تابش نور است:
قرار گرفتن در معرض نور خورشید
بسیاری از مشکلات پوستی را به وجود میآورد. نور فرابنفش (UV) و نور خورشید، روند پیری طبیعی پوست را تسریع میکنند. این وضعیت (photoaging) نام دارد و مسئول ۹۰ درصد از تغییرات ظاهری پوست است. نور UV با آسیب به سلولهای پوستی، تغییراتی مانند لکههای پیری را بهوجود میآورد و خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش میدهد.
نور آبی (HEV) و نور مادون قرمز
نور آبی و مادون قرمز نیز در حدود ۱۰ درصد تغییرات پوستی نقش دارند. نور آبی از خورشید و وسایل الکترونیکی مانند گوشیهای هوشمند ساطع میشود و نور مادون قرمز که ما آن را بهصورت گرما حس میکنیم، نیز در این دسته قرار دارد. این اشعهها خطر سرطان پوست را افزایش نمیدهند، اما کلاژن و خاصیت کشسانی پوست را تحت تأثیر قرار میدهند. استفاده از ضد آفتاب، میتوان به عنوان یک راهکار موثر در جلوگیری از پیری زودرس باشد.
سایر عوامل محیطی یا سبک زندگی که باعث پیری زودرس میشوند عبارتاند از:
سیگار کشیدن
سموم موجود در نیکوتین، سلولهای بدن را تغییر میدهند و منجر به تخریب کلاژن و الیاف الاستیک پوست میشوند. نتیجه آن، افتادگی، چروک و لاغری صورت است. برای جلوگیری از پیری زودرس، ترک سیگار یکی از مهمترین عواملی است که بیشترین تاثیر را در ظاهر نیز دارد.
رژیم غذایی ناسالم
برخی مطالعات نشان دادهاند که رژیمهای غذایی سرشار از قند یا کربوهیدراتهای تصفیهشده، ممکن است در پیری زودرس نقش داشته باشند. در مقابل، رژیمهایی که سرشار از میوه و سبزیجات هستند، به پیشگیری از تغییرات زودرس پوستی کمک میکنند.
الکل
مصرف بیش از حد الکل در طول زمان باعث کمآبی و آسیب به پوست میشود که منجر به علائم پیری زودرس میگردد.
خواب ناکافی
تحقیقات نشان میدهد که کیفیت پایین یا کمبود خواب باعث تسریع در پیری سلولهای بدن میشود.
استرس
در شرایط استرس، مغز هورمون کورتیزول ترشح میکند. کورتیزول مانع فعالیت دو ماده حیاتی برای شادابی پوست یعنی سنتز هیالورونان و کلاژن میشود. در جامعه امروز بسیاری به استرس دچار هستند و برای درمان استرس و اضطراب میتوان از راهکارهای زیادی نظیر استفاده از مکملهای ارگانیک و یا دارو استفاده کرد.
در موارد نادر، برخی اختلالات ژنتیکی نیز ممکن است باعث پیری زودرس شوند، از جمله:
- سندرم بلوم (Bloom syndrome)
- سندرم کاکین نوع ۱ یا ۳ (Cockayne syndrome)
- سندرم هاچینسون-گیلفورد پروجریا
- دیسپلازی ماندیبولوآکرال همراه با لیپو دیستروفی نوع A
- سندرم روتموند-تامسون
- سندرم سیپ
- سندرم ورنر
چگونه میتوان از پیری زودرس جلوگیری یا آن را متوقف کرد؟
رژیمهای غذایی سالم به دلایل متعددی حائز اهمیت هستند. در دوران جوانی ممکن است چندان به نوع غذاهایی که میخورید اهمیت ندهید، اما با افزایش سن، نیازهای تغذیهای بدن تغییر میکنند. به گفته متخصصان سلامت، میان رژیم غذایی و سلامت پوست ارتباط مستقیمی وجود دارد. تغذیه نامناسب میتواند به بروز آکنه و پیری زودرس پوست منجر شود. سالم غذا خوردن الزاماً به معنای پرهیز کامل از غذاهای مورد علاقهتان نیست؛ بلکه بیشتر به رعایت تعادل و مصرف غذاهایی مربوط میشود که به سلامت پوست و جلوگیری از پیری زودرس کمک میکنند.
وبسایت Healthline فهرستی از غذاهایی که میتوانند به شما در داشتن ظاهری جوانتر کمک کنند ارائه داده است که عبارتند از:
- روغن زیتون فرابکر؛
- چای سبز؛
- ماهیهای چرب (مانند سالمون، ماهی خالمخالی، شاهماهی)؛
- آووکادو؛
- سبزیجات؛
- دانههای کتان؛
- انار؛
- دارچین؛
- کپسایسین (ماده مؤثر در فلفل تند)؛
- زنجبیل؛
- آبگوشت استخوانی؛
- گوجهفرنگی؛
- شکلات تلخ.
اگرچه حفظ رژیم غذایی سالم ممکن است چالشبرانگیز باشد، اما برای سلامت پوست بسیار مهم است. میتوانید با ایجاد تغییرات کوچک آغاز کرده و بهتدریج به سوی تغییرات بزرگتر حرکت کنید.
بدنتان را هیدراته نگه دارید
اگر فردی هستید که در نوشیدن آب کافی مشکل دارید، ممکن است پوستتان در معرض آسیب قرار گیرد. مطالعات نشان دادهاند که میزان دریافت آب بر رطوبت و خصوصیات بیومکانیکی پوست انسان و جلوگیری از پیری زودرس تأثیر میگذارد — بهویژه در افرادی که بهطور روزانه آب کمی مینوشند.
میزان توصیهشده مصرف آب ممکن است بسته به جنسیت، سن، اندازه بدن و شرایط آبوهوایی متفاوت باشد، اما وبسایت WebMD توصیههای زیر را ارائه کرده است:
- مردان: ۱۳ لیوان (حدود ۳ لیتر) مایعات در روز
- زنان: ۹ لیوان (کمی بیش از ۲ لیتر) در روز؛ ۱۰ لیوان در دوران بارداری و ۱۲ لیوان در دوران شیردهی
- کودکان و نوجوانان: بین ۶ تا ۸ لیوان در روز
آب نقش مهمی در سلامت پوست ایفا میکند و کمبود آن میتواند باعث کدری پوست، نمایان شدن چین و چروکها و بزرگتر دیده شدن منافذ پوستی شود. البته، تنها آب نیست که به آبرسانی پوست کمک میکند. یک مطالعه از کتابخانه ملی پزشکی ایالات متحده نشان داده که عصاره برگ بادرنجبویه (که در برخی چایها یافت میشود) به بهبود خاصیت کشسانی پوست و کاهش آسیبهای بافتی کمک میکند.
خواب را در اولویت قرار دهید
خواب برای سلامت کلی بدن حیاتی است و کمخوابی میتواند بر ظاهر شما تأثیر منفی بگذارد. مطالعهای در مورد اثرات محرومیت از خواب بر ظاهر چهره نشان داده است که افرادی که خواب کافی نداشتند، دچار افتادگی پلک، قرمزی و پف چشم، تیرگی زیر چشم، رنگپریدگی پوست، چینوچروک و افتادگی در گوشههای لبها شدهاند.
بنیاد ملی خواب، بازههای زیر را برای میزان خواب مناسب در سنین مختلف پیشنهاد داده است:
- نوزادان (۰ تا ۳ ماهه): ۱۴ تا ۱۷ ساعت در روز
- شیرخواران (۴ تا ۱۱ ماهه): ۱۲ تا ۱۵ ساعت
- نوپایان (۱ تا ۲ ساله): ۱۱ تا ۱۴ ساعت
- کودکان پیشدبستانی (۳ تا ۵ ساله): ۱۰ تا ۱۳ ساعت
- کودکان دبستانی (۶ تا ۱۳ ساله): ۹ تا ۱۱ ساعت
- نوجوانان (۱۴ تا ۱۷ ساله): ۸ تا ۱۰ ساعت
- جوانان (۱۸ تا ۲۵ ساله): ۷ تا ۹ ساعت
- بزرگسالان (۲۶ تا ۶۴ ساله): ۷ تا ۹ ساعت
- سالمندان (۶۵ سال به بالا): ۷ تا ۸ ساعت
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها (CDC) نیز نکاتی برای بهبود کیفیت خواب ارائه داده است. در صورتی که با اختلالات مزمن خواب مواجه هستید، بهتر است به یک متخصص خواب مراجعه کنید.
مرتب ورزش کنید
ورزش منظم فواید بیشماری برای سلامتی دارد و مطالعات نشان دادهاند که فعالیت بدنی منظم در طول زندگی به کند شدن روند پیری کمک میکند. بر اساس مقالهای از WebMD، ورزش باعث افزایش جریان خون در بدن میشود. این افزایش گردش خون، اکسیژن و مواد مغذی بیشتری را به سلولهای پوست رسانده و مواد زائد را از آنها دفع میکند که در نهایت به سلامت بیشتر پوست منجر میشود.
انجمن قلب آمریکا این توصیهها را برای فعالیت بدنی ارائه میدهد:
- بزرگسالان: حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی با شدت متوسط یا ۷۵ دقیقه ورزش شدید در هفته؛ همچنین توصیه میشود زمان نشستن کاهش یافته و فعالیتهای ورزشی بیشتری اضافه شود؛
- کودکان: کودکان ۳ تا ۵ ساله باید در طول روز فعال باشند و کودکان ۶ تا ۱۷ ساله باید روزانه حداقل ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط یا شدید (عمدتاً هوازی) داشته باشند.
سعی کنید فعالیت بدنی را به بخشی از برنامه روزانهتان تبدیل کنید. عضویت در باشگاه، استخدام مربی شخصی یا پیدا کردن همراه برای ورزش میتواند در این مسیر مفید باشد.
استفاده از ضدآفتاب
اگرچه قرار گرفتن در معرض نور خورشید به جذب ویتامین D کمک میکند، اما قرار گرفتن بیش از حد در معرض آن میتواند به کاهش خاصیت کشسانی پوست و افزایش چینوچروکها منجر شود. مراقبت از پوست در برابر آفتاب، بهویژه در تابستان، بسیار مهم است. مطالعات نشان دادهاند که استفاده از ضدآفتاب در پیشگیری از پیری پوست مؤثر است. بنیاد سرطان پوست توصیه میکند که افراد در فضای باز از ضدآفتابی با SPF حداقل ۱۵ استفاده کنند. این محصول باید ۳۰ دقیقه پیش از خروج از منزل روی تمام نواحی در معرض آفتاب زده شود و هر دو ساعت یکبار تمدید شود.
نکات ایمنی دیگر برای محافظت از پوست در برابر آفتاب عبارتند از:
- یافتن سایه
- پوشیدن لباسهای محافظ
- استفاده از کلاه
- استفاده از عینک آفتابی
در پایان
در این مقاله از سایت اکسیرناب علائم پیری زودرس ممکن است در هر مرحلهای از بزرگسالی بروز پیدا کنند و معمولاً ناشی از عوامل محیطی یا سبک زندگی ناسالم هستند. در موارد نادری، سندرمهای ژنتیکی میتوانند عامل آن باشند. اما خوشبختانه شما میتوانید از پیری زودرس پیشگیری یا آن را معکوس کنید: پوست خود را از نور خورشید محافظت کنید، سیگار را ترک کنید، تغذیه سالم داشته باشید و ورزش کنید. اگر علائم پیری زودرس ادامه داشت یا برایتان مشکلساز بود، با پزشک خود در مورد گزینههای درمانی مشورت نمایید.
منابع